WYDAWANIE ŹRÓDEŁ DOTYCZĄCYCH HISTORII POLSKI, ZNAJDUJĄCYCH SIĘ W ARCHIWACH ZAGRANICZNYCH

Przez Bożena Ratter , 20/03/2022 [16:20]

Jagielnica (woj. tarnopolskie, powiat Czortków) oddalona 13 km od Czortkowa  należała niegdyś do Stanisława Lanckorońskiego, hetmana wielkiego koronnego a później do Karola z Brzezia hr. Lanckorońskiego urodzonego 4 listopada 1848 w Wiedniu. Po jego śmierci majątek Lanckorońskich przeszedł na własność dzieci. 

Po II wojnie światowej przepadły wszystkie dobra Lanckorońskich, które znalazły się poza granicami Polski.  Obrazy z pałacu w Rozdole (woj. stanisławowskie, powiat Żydaczów) znajdują się częściowo w Lwowskiej Galerii Sztuki oraz w Muzeum Drohobycza w Drohobyczu, znaczna część została rozgrabiona.

W 1967 r. rodzeństwo Lanckorońskich powołało Fundację Lanckorońskich, z siedzibą w  Szwajcarii, która wspierała starania wiernych o oddanie kościoła w Jagielnicy a w 1998 roku sfinansowała jego odnowienie i wyposażenie. Prace te koordynowane  były przez byłych mieszkańców, Polaków zmuszonych do opuszczenia Jagielnicy. Kościół  jako miejsce ich chrześcijańskiej formacji, miejsce chrztu, ślubu, pogrzebów ich i ich przodków jest ważny. Co przetrwa po zbrodniczej agresji na Ukrainę?

       Fundacja Lanckorońskich wspierała polskich badaczy-humanistów, pragnących kontynuować studia za granicą, co w czasach powojennych było niezwykle trudne i kosztowne, przesyłała do leżącego za żelazną kurtyną kraju m.in. lekarstwa, pieniądze a także książki, w tym dla polskich placówek naukowych.

Słynną kolekcją zrabowaną przez Niemców w 1939 roku i odzyskaną w 1947 r. zarządzała córka, Karolina Lanckorońska (1898-2002). Niektóre z najcenniejszych obrazów z kolekcji ojca sprzedała, by ratować polskie instytucje kulturalne za granicą, m.in. zagrożoną likwidacją Bibliotekę Polską w Paryżu. W 1994 r przekazała  polskim instytucjom kulturalnym dzieła sztuki, które pozostały z rodzinnej kolekcji. Zamek Królewski na Wawelu otrzymał kolekcję 87 obrazów włoskich od XIV do XVII wieku, 220 rysunków oraz kilkanaście listów Jacka Malczewskiego, numizmaty, ryciny oraz rodzinne dokumenty, Zamek Królewski w Warszawie – 37 obrazów z dawnej kolekcji Rzewuskich, w tym należące do zbiorów ostatniego króla Polski, Stanisława Augusta Poniatowskiego, a wśród nich dwa portrety pędzla Rembrandta, dokumenty rodzinne, pocztówki z reprodukcjami dzieł z kolekcji Lanckorońskich, zbiór cennych mebli francuskich.

               Liczne dokumenty związane z rodziną przekazane zostały do Archiwum Nauki PAN i PAU w Krakowie, rysunki i ryciny - do Biblioteki Jagiellońskiej.

 

W okresie międzywojennym majątkami Jagielnica, Rozdół, Wodzisław (pow. jędrzejowski, woj. krakowskie) zarządzał Antoni z Brzezia hr. Lanckoroński. W wyniku decyzji o podziale majątku, w 1923 r.  wykupił je od ojca, odbudował je i doprowadził do rozkwitu olbrzymim nakładem własnych sił i środków.

W Rozdole znajdował się klasycystyczny pałac Rzewuskich,  przebudowany w latach 1874 - 1880 dla Lanckorońskiego w stylu neorenesansu przez Juliana Zachariewicza.

W skład majątku Jagielnica wchodziły pola, łąki, pastwiska, lasy, a także stawy rybne. Istniały tu także dwie gorzelnie, tartak, cegielnia, młyny, a nawet dwie bocznice kolejowe i warsztaty mechaniczne. Antoni prowadził hodowlę bydła rogatego rasy simentalskiej, owiec rasy merynos, świń rasy wielkiej białej angielskiej oraz największą w województwach południowo-wschodnich II Rzeczypospolitej hodowlę koni remontowych (czystej krwi i półkrwi) na potrzeby wojska, a za osiągnięcia w tej dziedzinie otrzymywał kilkakrotnie wyróżnienia i dyplomy od Ministerstwa Spraw Wojskowych. W majątku Wodzisław hodował konie rasowe – araby i półaraby, a także bydło rasy holenderskiej.

              Był członkiem Podolskiego Klubu Jeździeckiego w Tarnopolu, Klubu Jeździeckiego Małopolski Środkowej w Jarosławiu, Towarzystwa Hodowli Konia Arabskiego w Warszawie oraz Związku Hodowców Konia Półkrwi we Lwowie.

W 1919 roku Zjednoczenie Ziemian we Lwowie wybrało Antoniego do prowadzenia prac nad uregulowaniem stosunków służbowych robotników rolnych.

                Za sprawą Związku Ziemian w Jędrzejowie, w 1937 roku Antoni Lanckoroński został współfundatorem wyposażenia tamtejszego szpitala powstałego ze składek Funduszu Obrony Narodowej. Wspierał finansowo parafię w Ułaszkowcach i budowę kościołów w Muchawce i Rosochaczu, ochronki w Jagielnicy i Rosochaczu, a także Związek Strzelecki „Strzelec” i Przysposobienie Wojskowe (w 1937 r. otrzymał honorową odznakę Korpusu Ochrony Pogranicza).

                Zasłynął również jako działacz społeczny i organizator – był członkiem Tarnopolskiego Wojewódzkiego Komitetu Porozumiewawczego Polskich Organizacji Społecznych, wiceprezesem Polsko-Austriackiej Izby Handlowej w Wiedniu. Za działalność gospodarczą, społeczną i na rzecz obronności kraju został w 1938 przedstawiony do odznaczenia Orderem Odrodzenia Polski.

 

Niestety, nie tylko fizyczne unicestwienie polskiej elity ale efektów ich zacnych działań na Kresach Wschodnich Rzeczypospolitej, unicestwienie pamięci o Nich i o Ich (czyli Rzeczypospolitej) dorobku, a nawet uznanie ich dorobku przez MINISTRA JAROSŁAWA SELINA, WICEMINISTRA KULTURY I DZIEDZICTWA NARODOWEGO (jakiej narodowości?) „ukraińskim dorobkiem kultury”.  Czy wybieramy mniejszości do rzadzania wiekszością? (Niezależna 8.03.2022 ).


W listopadzie 1945 Karolina podpisała – wraz z ks. prałatem Walerianem Meysztowiczem – akt założycielski Polskiego Instytutu Historycznego w Rzymie. Instytut zajmował się przede wszystkim  WYDAWANIEM ŹRÓDEŁ DOTYCZĄCYCH HISTORII POLSKI, znajdujących się w archiwach zagranicznych. W 1954 ukazał się I tom rocznika „Antemurale” (edycję zakończono na tomie XXVI); w r. 1960 zaczęły się ukazywać „Elementa ad Fontium Editiones”, ukazało się łącznie 76 tomów (ostatni w r. 1992) ; sama Lanckorońska opracowała 30. Od r. 1991 w miejsce „Elementów” ukazywały się – przy współpracy o. Damiana Wojtyski CP – „Acta Nuntiaturae Polonae” (seria jest kontynuowana przez Polską Akademię Umiejętności). W r. 1961 Lanckorońska opublikowała książkę „Studies on the Roman-Slavonic Rite in Poland”.