Gdybym tam wrócił
pewnie bym nie zastał
ani jednego cienia z domu mego
ani drzew dzieciństwa
ani krzyża z żelazną tabliczką
ławki na której szeptałem zaklęcia
kasztany i krew
ani też żadnej rzeczy która nasza jest
[..J
kredowe koło rudzieje
tak jak stara krew
wokół rosną kopczyki
popiołu
do ramion
do ust
Zbigniew Herbert
Pan Cogito myśli o powrocie do rodzinnego miasta
Opracowanie to dedykuję Wszystkim, którzy wraz ze mną organizowali Stowarzyszenie, a już Ich nie ma, pozostała tylko pamięć i dorobek działalności - pisma, dokumenty, rozprawy oraz wspomnienia świadczące o okrutnej rzeczywistości tamtych dni, Ten olbrzymi materiał dokumentacyjno-historyczny przyczyni się do kształtowania postaw patriotycznych obecnego i przyszłych pokoleń. Dzięki przemianom politycznym w 2016 r. obie Izby Parlamentu Rzeczypospolitej Polskiej podjęły uchwały oddające hołd ofiarom ludobójstwa dokonanego przez ukraińskich nacjonalistów wiatach 1939-1947 na około 200 tys. obywateli polskich i jednocześnie ustanowiono 11 lipca Narodowym Dniem Pamięci Ofiar Ludobójstwa. Pragnę również by to opracowanie zostało wydane w 2018 r., wpisując się w obchody 100-lecia odzyskania niepodległości Polski.
Szczepan Siekierka
Odszedł od nas śp. Szczepan Siekierka, Kustosz Pamięci Narodowej wierny rodzinnym stronom, do których ani On ani nikt inny nie mógł powrócić, przekazując potomnym wiedzę o historii Ziem Wschodnich Rzeczypospolitej w wielkim dziele zachowania jej w pamięci. Jak było ono wielkie wyjaśnia prof. zw. dr hab. Waldemar Rezmer w recenzji do opracowania Przywracanie Pamięci, z którego pochodzi powyższa dedykacja:
Niezmiernie ważną rolę w wyjaśnianiu zbrodni popełnionych na Kresach Wschodnich podczas II wojny światowej odgrywa Stowarzyszenie Ofiar Zbrodni Ukraińskich Nacjonalistów we Wrocławiu (SUOZUN), gdyż, jako pierwsze zajęło się zbieraniem materiałów źródłowych (dokumentów, relacji, fotografii) dotyczących ludobójstwa, dokonanego na Kresach Południowo- Wschodnich II Rzeczypospolitej w okresie II wojny światowej i w pierwszych latach po jej zakończeniu.
Stowarzyszenie zgromadziło ponad 20.000 relacji i zeznań, wiele fotografii i dokumentów, które przechowuje we własnym archiwum we Wrocławiu. Część materiałów doczekała się publikacji, zarówno w czasopiśmie „Na Rubieży” edytowanym przez SUOZUN, jak i w tematycznych pozycjach książkowych. Relacje i wspomnienia zbierane są na bieżąco od wszystkich, którzy zetknęli się z faktami ludobójstwa na Kresach. Odpowiadają oni na apele o przesłanie relacji i wszystkich posiadanych materiałów dokumentujących zbrodnie.
W kwestiach poświadczania zbrodni ukraińskich nacjonalistów Stowarzyszenie współpracowało najpierw z Komisją Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, a teraz z Instytutem Pamięci Narodowej. Prawdę o rozmiarach tych zbrodni i stosowanych metodach eksterminacji Polaków i Żydów obrazują publikacje książkowe oraz wystawa, opracowana przez SUOZUN, ilustrowana zdjęciami. Dzięki edukacyjnej działalności SUOZUN wiele osób dowiedziało się, w jakich okolicznościach zginęli ich najbliżsi, z którymi stracili kontakt.
Do siedziby i do archiwum Stowarzyszenia przychodzi coraz więcej młodych ludzi, którzy chcą uzyskać informacje o miejscowościach zamieszkanych przez ich przodków lub dalszą rodzinę, przynoszą spisane wspomnienia członków rodziny, fotografie oraz mapki sytuacyjne wskazujące miejsca opisywanych wydarzeń, usytuowanie zabudowań w nieistniejących już wsiach i osadach, miejsca pogrzebania ofiar zbrodni. Zarząd SOUZUN udziela pomocy metodologicznej młodym osobom piszącym prace dyplomowe, magisterskie i rozprawy doktorskie z zakresu historii Kresów Wschodnich, martyrologii Polaków i zagłady polskiej kultury.
W wyniku współpracy Stowarzyszenia z Radą Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa (teraz rolę tę przejął IPN) oraz innymi organizacjami kresowymi, a także z miejscowymi władzami, wybudowano ponad 285 obiektów upamiętniających pomordowanych i tragiczne wydarzenia. Te symbole pamięci znajdują się w miejscach publicznych, w obiektach sakralnych - głównie w rzymsko-katolickich i na cmentarzach. SUOZUN bierze tez udział w uroczystościach żałobnych i rocznicowych organizowanych w Polsce, a nawet za granicą (Ukraina), inicjuje stawianie tablic, płyt i pomników poświęconych parnię a ofiar banderowskiego bestialstwa.
Podkreślić należy, iż Stowarzyszenie już od 30 lat prowadzi działania, które wymienione są w uchwale Sejmu RP. Robi to od samego początku praktycznie w oparciu o własne środki finansowe (składki członkowskie i darowizny). Jego członkowie, sympatycy i wolontariusze, doceniające wagę podjętych przez Stowarzyszenie zadań, pracują społecznie, opracowują nadsyłane relacje, listy, wspomnienia, dokumenty i przygotowują je do druku, wykonują ogromną pracę dokumentalistów. Dzięki ich postawie, zaangażowaniu i bezinteresownej pracy Stowarzyszenie wydało cztery książki dokumentujące ludobójstwo dokonane na Polakach przez nacjonalistów ukraińskich w latach 1939-1947 w woj. tarnopolskim, lwowskim, stanisławowskim i na duchowieństwie rzymsko katolickim, a także album „Przewodnik” -pomniki, tablice pamięci i mogiły na terenie Polski ofiar ludobójstwa dokonanego na Polakach przez OUN i tzw. UPA 1939-1947”. Było także edytorem kilka innych publikacji wspomnieniowo – dokumentacyjnych oraz aż 158 numerów (stan na 2018) periodyku „Na Rubieży”.
to nie jest prawda co wykrzykują afisze
prawdę nosimy w zaciśniętych ustach
okrutna jest i nazbyt ciężka
więc dźwigamy ją sami
nie jesteśmy szczęśliwi
chętnie zostawilibyśmy ją tutaj
Zbigniew Herbert Ze szczytów schodów
Tę okrutną, nazbyt ciężką prawdę Ci co Ją w sobie dźwigali mogli przekazać Szczepanowi, zostawili ją w Jego wielkim dziele dla naszej pamięci i przestrodze. Nielicznym świadkom, którzy jeszcze żyją ciąży nadal po nocach a nienawistne Polakom afisze wciąż nieprawdę wykrzykują.